E-19 | Belastingen en Heffingen: De Basis van Democratie, Economie en Welvaart

Dit afgelopen jaar heeft het fiscaal beleid van onze Curaçaose Minister voor veel ophef gezorgd. Zonder verder te willen ingaan (in deze blog) over de effectiviteit en relevantie van zijn beleid, zou ik wel willen stilstaan bij het onderwerp: heffen van belastingen.

Belastingen en heffingen vormen al eeuwenlang de ruggengraat van moderne samenlevingen en economieën. Ze stellen de overheid niet alleen in staat om publieke diensten te leveren, maar bieden ook een mechanisme voor herverdeling van welvaart en sturing van economisch gedrag. En daarmee is ook dit een economisch onderwerp. In deze blog duiken we in de oorsprong en het doel van belastingen en heffingen, de inspraak die burgers hierin hebben (een onderwerp waarbij we niet stilstaan als volk), en waarom burgers het recht hebben op good governance bij het innen en aanwenden van belastinggelden.

De Geschiedenis van Belastingen en Heffingen

Het idee om burgers te laten bijdragen aan de kosten van de samenleving is al duizenden jaren oud. In het oude Egypte legden farao’s belastingen op hun onderdanen om staatsactiviteiten zoals het leger te financieren. De Romeinen verfijnden het systeem door belastingen op landbouw, arbeid en handel te heffen. Ook in de Middeleeuwen hieven koningen en lokale heren belastingen om hun domeinen te onderhouden.

In Nederland werd een uniform belastingstelsel ingevoerd tijdens de Franse overheersing in de 19e eeuw. Sindsdien is het stelsel veranderd, maar de kern blijft hetzelfde: burgers dragen bij aan de collectieve voorzieningen van de samenleving. Maar de vraag is hoe rechtvaardig en efficiënt deze belastingbijdragen worden beheerd en besteed.

Het Doel van Belastingen en Heffingen

Het hoofddoel van belastingen en heffingen is om de overheid van inkomsten te voorzien. Hiermee kunnen overheden publieke diensten zoals onderwijs, gezondheidszorg, infrastructuur en sociale voorzieningen financieren. Allemaal belangrijke voorzieningen voor ons, het Volk. Zonder belastingen zou de overheid afhankelijk zijn van leningen, wat op de lange termijn niet houdbaar is.

Daarnaast hebben belastingen nog een andere functie: het sturen van gedrag. Door specifieke belastingen en accijnzen op bepaalde producten, zoals tabak en alcohol, probeert de overheid schadelijk gedrag te ontmoedigen en de volksgezondheid te bevorderen. Dit type belasting, ook wel een “pigouviaanse belasting” genoemd, richt zich op het aanpakken van de maatschappelijke kosten van bepaalde producten, zoals vervuiling.

Het Belang van Inspraak in Belastingzaken

In een democratie speelt de bevolking een belangrijke rol in belastingzaken. Burgers hebben indirecte inspraak in belastingbeleid en de besteding van belastinggelden via hun vertegenwoordigers. Deze inspraak bestaat uit:

1. Stemrecht en Politieke Partijen: Tijdens verkiezingen kunnen burgers stemmen op politieke partijen die hun visie op belastingbeleid en overheidsuitgaven vertegenwoordigen. Politieke partijen presenteren hun plannen in verkiezingsprogramma’s, waarin ze aangeven hoe ze belastingen willen heffen en waar ze belastinggeld aan willen besteden. Door hun stem kunnen burgers invloed uitoefenen op wie hun belangen op dit gebied vertegenwoordigt.
2. Publieke Consultatie en Burgerparticipatie: Soms nodigt de overheid het publiek uit om hun mening te geven over bepaalde belastingvoorstellen. Dit biedt burgers en belangenorganisaties de kans om feedback te geven op wijzigingen in het belastingstelsel. Hoewel de uiteindelijke beslissingen bij de wetgevende macht liggen, helpt deze inspraak om de zorgen van burgers in overweging te nemen.
3. Belangenorganisaties en Lobbygroepen: Burgers kunnen zich ook organiseren in belangengroepen, vakbonden of lobbygroepen die zich actief inzetten voor specifieke belastingkwesties. Dit kunnen bijvoorbeeld verenigingen zijn die lagere bedrijfsbelastingen willen of milieuorganisaties die pleiten voor hogere heffingen op CO₂-uitstoot. Deze organisaties kunnen invloed uitoefenen op de vorming van belastingwetten.
4. Media en Publieke Opinie: Media en publieke opinie spelen een belangrijke rol in het belastingdebat. Door middel van kritische analyses en onderzoek zorgen de media voor bewustwording en kunnen ze druk uitoefenen op beleidsmakers. Groeiende publieke kritiek kan politieke druk veroorzaken, waardoor beleidsmakers hun belastingplannen kunnen bijstellen.

Good Governance: Het Recht van Burgers

Burgers hebben het recht om good governance te verwachten als het gaat om de inning en aanwending van belastinggelden. Good governance houdt in dat de overheid belastinggeld op een transparante, efficiënte en verantwoorde manier beheert. Dit is essentieel voor het vertrouwen in de overheid en de werking van de democratie.

Overheden zijn verplicht om verantwoording af te leggen over de besteding van belastinggelden. Elk jaar publiceert de overheid begrotingen en jaarverslagen waarin ze aangeeft hoe belastinginkomsten worden besteed. Deze transparantie is belangrijk voor het vertrouwen van burgers in het systeem. De vraag is of wij dit als Volk begrijpen.

Burgers mogen verwachten dat hun belastinggeld efficiënt en doelmatig wordt gebruikt. De overheid dient belastinggelden te besteden aan het leveren van publieke diensten en het realiseren van beleid dat de samenleving als geheel ten goede komt. Wanneer er sprake is van mismanagement of verspilling, kunnen burgers via hun vertegenwoordigers verantwoording eisen.

Om corruptie en misbruik van belastinggelden te voorkomen, moet de overheid transparant werken en sterke anticorruptie-maatregelen nemen. Dit kan onder meer door een onafhankelijke rekenkamer, zoals de Algemene Rekenkamer, die de overheidsuitgaven controleert en rapporteert aan het parlement en het publiek.

Participatie en Rekenschap

Good governance betekent ook dat burgers niet alleen belasting betalen, maar ook een stem hebben in de grote beleidskeuzes. Via het parlement kunnen burgers rekenschap eisen wanneer belastinggelden onrechtmatig of verkeerd worden aangewend. Democratische controle zorgt ervoor dat belastinginkomsten daadwerkelijk ten goede komen aan het algemeen belang.

Beroep op Rechtspraak

Wanneer burgers of bedrijven vinden dat belastingwetten onrechtmatig worden toegepast, hebben ze het recht om in beroep te gaan bij de belastingrechter. Dit recht draagt bij aan het vertrouwen in de eerlijke toepassing van belastingwetten en benadrukt het belang van goed bestuur.

Belastingen, Economie en Welvaart

Belastingen hebben een directe invloed op de economie. Door belastingen te heffen, haalt de overheid geld uit de economie, wat consumptie en investeringen kan verminderen. Dit kan nuttig zijn om oververhitting van de economie te voorkomen, maar een te hoge belastingdruk kan de economische groei ook belemmeren.

Belastinggeld wordt echter ook gebruikt om de economie te stimuleren. Overheidsuitgaven aan infrastructuur, onderwijs en gezondheidszorg kunnen de productiviteit verhogen en de economie versterken. De overheid kan, afhankelijk van de economische situatie, belastingverlagingen doorvoeren om de bestedingen te stimuleren of belastingverhogingen doorvoeren om de economie af te remmen.

Belastingen spelen ook een rol in het verminderen van ongelijkheid. Een progressief belastingstelsel, waarbij hogere inkomens zwaarder worden belast, helpt om de inkomensverschillen in de samenleving te verkleinen. Sociale uitkeringen, gefinancierd door belastinggeld, bieden een vangnet voor mensen in tijden van werkloosheid, ziekte of ouderdom, wat de sociale stabiliteit bevordert.

De Uitdagingen en Toekomst van Belastingen

Globalisering en digitalisering zetten het huidige belastingstelsel onder druk. Grote multinationale bedrijven kunnen hun winsten verplaatsen naar landen met lage belastingen, waardoor nationale overheden belastinginkomsten mislopen. Daarnaast zorgen klimaatverandering en vergrijzing voor uitdagingen. Om de kosten van een duurzame economie en vergrijzing op te vangen, worden nieuwe vormen van belastingheffing overwogen, zoals CO₂-heffingen.

Een Wederzijdse Verplichting

Het volk heeft zowel een plicht als een recht als het gaat om belastingen. Burgers betalen belasting om overheidsdiensten en publieke voorzieningen mogelijk te maken. Tegelijkertijd hebben burgers het recht om goede governance te verwachten bij het innen en aanwenden van belastinggelden. Door transparantie, verantwoording en participatie kunnen burgers actief bijdragen aan en toezicht houden op het belastingbeleid. Beseffen we dit laatste als Volk? Ik denk het niet, daar we passief staan kijken hoe de Minister omgaat met onze belastinggelden. Bemoei je actief met de economie en met het fiscaalbeleid van onze overheid. Het heeft effecten op jou, dus zorg ervoor dat je ook inspraak hebt erop.

De inspraak van burgers en het recht op goed bestuur zijn essentieel voor een rechtvaardige en effectieve belastingheffing. Hierdoor kunnen belastinggelden bijdragen aan het welzijn van iedereen en aan de algehele welvaart en stabiliteit van de samenleving. Het belastingstelsel zal zich blijven ontwikkelen, maar zijn fundamentele rol als steunpilaar van de samenleving blijft onverminderd belangrijk.

Dieudonne (Neetje) van der Veen is financieel en management bedrijfsadviseur. Zijn werk en ervaring liggen vooral op het gebied van financieel management en structurering van bedrijven in nood en Governance on Planning & Control-cycli.

De heer van der Veen heeft een masterdiploma bedrijfseconomie (Erasmus Universiteit Rotterdam), is Registeraccountant (Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants), CFE (Certified Fraud Examiner) en CICA (Certified Internal Control Auditor).