Bochincha (káos, desórden) ta un fenómeno normal na Kòrsou. Dikon tin algu negativo tur siman pa papia i diskutí riba e isla aki? Hopi biaha nos ta kere ku esaki ta debí na ignoransia di hende, outoridatnan i lidernan. Un ta papia di hende inkompetente i otro di hende ignorante. Pero ta asina? Den e liña di personanan ku ta parti inseparabel di e Bochincha, ainda tin algun ku ta hurista, ingeniero òf doctorandus. Na promé instante no por pensa ku nan ta inkompetente tòg?
Òf ku tin biaha, Bochincha no ta resultado di ignoransia, sino mas bien resultado di un akshon konsiente pa logra un meta di e agènda. Despues di tur kos, ignoransia i abilidat ámbos ta bon representá den e kuerpo di ámtenar i polítiko.
KAOS TA UN TRAPI
Pero kiko nos tin ora nos bandoná e mentira? Káos? Un pos grandi ta warda pa guli nos tur [Lord Varys na Petyr]. “Káos no ta un pos, mi amigu. E káos ta un trapi”, Littlefinger a bisa e araña. “Hopi di esnan ku ta purba di subi e trapi ta faya i nunka mas ta purba. E kaida ta kibra nan. I algun ta haña e oportunidat pa subi. Pero nan ta nenga, nan ta plak na pais, na diosnan òf na amor. Tur ilushon. Solamente e trapi ta real. E subida ta tur loke tin.”
Bochincha ta parse e seri di pelíkula “Game of Thrones“, for di kua mi a tuma e sita anterior. E sita aki a impreshoná mi i a mantené mi okupá pa hopi tempu. Den Game of Thrones, káos no tabata resultado di ignoransia, sino mas bien resultado di manipulashon konsiente. Káos tabata un hèrmènt efektivo pa subi e trapi di status. Despues di tur kos, esei ta loke” Littlefinger, Petyr Baelish”, a hasi. Den e konteksto di e show, Littlefinger a ekspresá su kreensia ku den tempu di káos i instabilidat, oportunidat ta surgi pa hende subi e trapi sosial i polítiko dor di probechá di e desórden. E mes a krea e desórden aki pa sigui bai dilanti. “Káos ta un trapi”. “Awa trubel, ganashi di piskadó”. (In troebel water is het goed vissen).
Awor bolbe na e hurista, ingeniero i doctorandus, pero tambe esnan ku no tin título. Filosofiando, mi ta puntra si e káos ku nos ta eksperensiando riba e isla akí por atribuí esaki na inkompetensia, falta di vishon, falta di desishon, manera hopi di nos ta pensa, òf lo ta un káos kreá deliberadamente pa “subi e trapi”.
Lo tin estudio sientífiko riba esaki (polítika konsiente di desórden)? Asina mi a kuminsá buska riba Google i sí, tin estudionan tokante esaki. Vários hasta, pero un a hala mi atenshon:” Africa Works: Disorder as a Political Instrument “, skirbí pa Patrick Chabal i Jean-Pascal Daloz (2006), Universidat di Oxford.
Mi no a lesa e buki kompleto, pero mi a lesa diferente resúmen, ensayo, komentario krítiko riba e obra. Aki mi ta duna un resúmen di e esensia di loke mi a lesa. E la pone mi kòrda riba Family and Friends, Grupo di Sòpi, Black Jet Set, Old Boys Club, famianan di élite, etc., tur término i grupo na Kòrsou ku ta pas perfektamente den e lista di estudio “Afrika ta funshoná”.
AFRIKA TA FUNSHONÁ: DESORDEN KOMO INSTRUMENTO POLÍTIKO
“Afrika Ta Funshoná: desórden komo instrumento polítiko”, ta investigá e dinámika di desórden polítiko i e disturbionan na Afrika. E buki ta desafiá e punto di bista konvenshonal ku ta mira e sistemanan polítiko i gobernashon di Afrika solamente a traves di e lèns di frakaso of inkompetensia. Den kontraste, e outornan ta argumentá ku e desórden ku ta prevalesé den sosiedatnan afrikano no ta solamente un konsekuensia di un gobernashon inadekuá, pero ku e por sirbi komo un hèrmènt polítiko kreá deliberadamente, ku ta ser usá pa vários aktor (polítiko, nan partidario i élite) pa mantené òf gana poder.
Chabal y Daloz ta argumentá ku e sistema polítiko afrikano ta karakterisá pa un forma diferente di desórden, ku ta hunga un ròl stratégiko den konfigurashon di e prosesonan polítiko. Nan ta investigá kon e desórden aki ta manifestá dor di entre otro retnan informal, faboritismo, korupshon, eliminashon di oponentenan i intelektualnan i manipulashon ku violensia. Analisando estudionan di kasonan afrikano, e outornan ta mustra kon e trastorno aki ta funshoná komo un mekanismo di refuerso pa individuonan, gruponan i élite nan gobernante establesé i mantené poder.
Un ehèmpel ta e estudio di retnan informal i klientela na Nigeria. Chabal i Daloz ta eksplorá kon aktornan polítiko na Nigeria ta usa retnan informal, basá riba relashonnan personal i interkambio di fabor, pa optené i mantené poder. Nan ta eksplorá kon individuonan ta konstruí retnan di patronahe (quítate tu para ponerme yo), kaminda figuranan influyente ta brinda rekurso i sosten na nan kliente a kambio di lealtat i sosten polítiko.
E outornan ta eksaminá kon e retnan informal i práktikanan di klientela aki ta forma e proseso polítiko i e dinámika di poder na Nigeria. Nan ta analisá kon individuonan ta nabegá strategikamente riba e retnan aki, formando aliansa i probechando di e relashon pa sigurá posishonnan di influensia i akseso na rekursonan.
Polítikonan ta usa káos òf desórden komo un hèrmènt polítiko den e siguiente formanan:
- Distraishon: polítikonan por krea káos deliberadamente òf kousa konflikto pa desviá atenshon di públiko for di problemanan interno òf polítiko impopular. Dor di enfoká diskurso públiko riba káos, nan por desviá kritiká i konsolidá nan poder.
- Polarisashon i polítika di identidat: polítikonan por usa e divishon eksistente den sosiedat pa oumentá tenshon i krea káos. Promoviendo retórika di divishon (i desinformashon) i eksplotando e liñanan divisorio sosial, étniko òf religioso, nan por mobilisá nan base i debilitá oponentenan. Aki nos ta rekonosé “Nos kontra Nan”, “Blanku kontra Pretu”, “Ken ta YdK?”, “E Hulandesnan kier bin manda Aki”?
- Konsolidashon outoritario: algun polítiko ta promové deliberadamente desórden pa hustifiká e nesesidat di medidanan outoritario fuerte. Nan por usa káos komo un preteksto pa restringí libertat sivil, suprimí voto di oposishon i konsolidá poder ku e preteksto di mantené òrdu públiko.
- Manipulashon elektoral: den algun kaso, durante e proseso elektoral, polítikonan por usa káos òf desórden pa manipulá e resultadonan. Esaki por impliká intimidashon di partido di oposishon, interupshon di proseso di voto òf sembra konfushon i deskonfiansa den e proseso elektoral mes.
E ta zona familiar komo práktika di Kòrsou? Espesialmente e promé 3 puntonan?
E estudio ta enfatisá representashon amplio di e Pueblo Afrikano i tambe desishonnan stratégiko di e aktornan polítiko Afrikano, kaminda ta kaba ku kuentanan simplista ku ta pinta sosiedatnan afrikano komo víktima pasivo di e desórden (e pueblo ta kómplise). Esei ta kòrda mi di un otro sita, di e pelíkula The Matrix:
“Bo mester komprondé Neo, mayoria di e personanan aki no ta kla pa ser deskonektá. I hopi di nan ta asina kustumbrá, asina desesperadamente dependiente di e sistema, ku nan lo lucha pa protehá e sistema” (The Matrix, 1999).
Sosiedat no ta un víktima pasivo di desórden, sino un partisipante aktivo (konsiente of inkonsiente) den dje, pasobra nan a bira dependiente di dje.
KIKO TA E MENSAHE?
E mensahe di e buki “Afrika funshoná: desórden komo instrumento Polítiko” ta, ku mester komprondé desórden den sosiedat afrikano komo un hèrmènt polítiko deliberadamente usá pa vários aktor pa optené i mantené poder, en bes di un síntoma disfunshonal òf inkompetente.
Chabal i Daloz ta argumentá ku e desórden na Afrika no ta un koinsidensia, sino ku e ta sirbi e propósito polítiko spesífiko. E buki ta enfatisá e uso stratégiko di desórden pa individuonan, gruponan i élitenan gobernante pa establesé i konsolidá poder.
Esaki ta konta pa Kòrsou tambe?
RELEVANSIA PA NOS
Awor bèk na nos” bochincha “ semanal. Tin biaha sin duda tin bon punto pa hasi “bochincha” riba dje, pero hopi biaha tambe ta: “Lag’i nèk, esaki por ser solushoná òf dikon esaki ta un problema? Dikon e show aki?”. E almanan simpel ta namorá di dje, i hunga ku rasismo semper ta un éksito pa un pueblo ku un pasado di sklabitut i un pasado kolonial.
Kisas nos káos no ta un” pos”, sino un”trapi”? Nos tin di aber ku ignoransia, falta di vishon, inkompetensia, falta di desishon riba e isla aki? Of por ta ku ta trata di un káos kreá deliberadamente pa faboresé sierto gruponan? Sigur tin individuo i grupo ku a benefisiá di e káos.
Vários huisio riba aktornan polítikamente nombrá por ta un indikashon di esaki. Por ehèmpel, un Minister ta purba stòp e prosedimentu legal den un kaso i ta faboresé “élite konosí” den otro kaso. No ta nada straño ku ruman di un polítiko tin un kompania ku tin un kontrato di servisio ku un kompania públiko, kaminda a nombra un direktor nobo , despues ku a retirá su predesesor hasiendo bochincha. Òf un instituto ku a kaba di lanta ta hasi mal uso di e restrukturashon di e debe públiko dor di Hulanda òf ke kumpra propiedat for di un fundashon di pueblo sin destaho públiko.
Of mi ta konfia muchu riba e idea, ku e aktornan ta hopi mas inteligente ku nan ta parse, den e káos ku nos tur ta enfrentá tur dia? Of tòg ta ignoransia?
Pero na serio. Káos i desórden hopi biaha ta trese konsekuensia negativo signifikativo pa sosiedat. Ki tipo di hende lo ke krea káos konsientemente? Sigur no hende ku nan kurason ta bati pa pueblo. Ta bon pa pensa riba dje. Sea quien sea, echo ta, ku algun individuo por i lo eksplotá situashonnan kaótiko pa benefisio personal. Sinembargo, ta importante pa rekonosé ku desórden tambe por kondusí na sufrimentu, pèrdida di stabilidat sosial. Pero e káos tei i ta bolbe tuma lugá tur siman, ku “Héroes and Villians ” tur kaminda. Un ta hundi, e otro ta subi i e wil ta sigui lora. E ta lora i lora, kaminda e ta para niun hende no sa. “Káos ta un pos pa un par i un trapi pa otro”. Kiko bo ta pensa?
Finalmente, un pasahe di Geniale Anarchie di e famoso eskritor Boeli van Leeuwen. “Nos ta un pueblo di hende indisipliná, inventivo, naturalmente talentoso, ku di ningun manera por ser agrupá den un sektor. E palabranan di Boeli van Leeuwen ainda ta parse di ta vigente pa e Kòrsou kontemporáneo. Un Anarkia Genial. I den e káos ei, Kòrsou ta lora.
Dieudonne (Neetje) van der Veen ta un konsultant di maneho finansiero. Su trabou i eksperensia ta konsentrá prinsipalmente riba e tereno di maneho finansiero i struktura di empresanan den nesesidat i Gobernashon den siklo di Planifikashon i Kontrol.
Van der Veen tin un máster den ekonomia di negoshi (Erasmus Universidat Rotterdam), ta un akountent sertifika (NBA), un CFE (Examinador Sertifiká di Fraude) i un CICA (Auditor Sertifiká di Kontrol Interno).