Bochincha (chaos, wanorde) is een normaal fenomeen op Curacao. Waarom is er elke week weer wat negatief om over te roddelen en te discussiëren op dit eiland? Vaak menen we dat dit ligt aan onkunde van mensen, gezagdragers en leiders. De één heeft het over hende inkompetente (incompetentie) en de ander over hende ignorante (dom). Maar is het wel zo? In de rij van mensen die onlosmakelijk onderdeel zijn van de Bochincha, zitten er toch sommigen tussen die Meester in de Rechten, Ingenieur, of Doctorandus zijn. In eerste instantie zou je denken, dat die niet incompetent zijn.
Of is het dat de Bochincha soms geen gevolg is van onkunde, maar meer het gevolg is van bewust handelen om een agenda-doel te bereiken. Immers onkunde en kunde zijn beiden vertegenwoordigd in het ambtelijke en politieke spectrum.
Chaos is a ladder.
But what do we have left once we abandon the lie? Chaos? A gaping pit waiting to swallow us all [Lord Varys to Petyr]. “Chaos isn’t a pit. Chaos is a ladder,” Littlefinger told the Spider. “Many who try to climb it fail, and never get to try again. The fall breaks them. And some are given a chance to climb. They refuse, they cling to the realm or the gods or love. All illusions. Only the ladder is real. The climb is all there is.”
Bochincha lijkt net de film-series “Game of Thrones”, waar ik bovenstaande quote van leen. Deze quote heeft indruk op me gemaakt en heeft me lange tijd beziggehouden. In Game of Thrones was Chaos niet het gevolg van onkunde, maar eerder het gevolg van bewuste manipulatie. Chaos was een effectief instrument om de status-ladder te klimmen. Dat is immers wat “Littlefinger, Petyr Baelish” deed. In de context van de show sprak Littlefinger zijn overtuiging uit dat in tijden van chaos en instabiliteit er kansen ontstaan voor individuen om de sociale en politieke ladder te beklimmen door misbruik te maken van de wanorde. Hij creëerde zelf die wanorde om vooruit te komen. “Chaos is a ladder”. In troebel water is het goed vissen.
Nu terug naar de Meester in de Rechten, Ingenieur, en de Doctorandus, maar goed ook die zonder titel. Filosoferend is mijn gedachte, zou de chaos die wij meemaken op dit eiland, toe te rekenen zijn aan incompetentie, gebrek aan visie, gebrek aan daadkracht, zoals velen van ons denken, of zou het bewust gecreëerde chaos zijn om “de ladder te beklimmen”?
Zouden er wetenschappelijke onderzoeken hierover (bewuste beleid van wanorde) bestaan? Dus ben ik aan het googlen gegaan, en ja er zijn verbazingwekkend onderzoeken hierover. Diverse zelfs, maar 1 greep mijn aandacht: “Africa Works: Disorder as a Political Instrument”, geschreven door Patrick Chabal en Jean-Pascal Daloz (2006), Oxford University.
Het volledig boekwerk heb ik niet gelezen, maar heb genoegen genomen met reviews, essays, kritische kanttekeningen op het werk. Onderstaand geef ik een samenvatting van de essentie van wat ik las. Het deed me denken aan Family and Friends, de elite families, Grupo di Sopi, the black jet set, old boys club, etc, allemaal termen en groeperingen op Curacao die netjes in het rijtje passen van de studie “Africa Works”.
AFRICA WORKS: DISORDER AS A POLITICAL INSTRUMENT
“Africa Works: Disorder as a Political Instrument”, duikt in de ingewikkelde dynamiek van politieke wanorde en onrust in Afrika. Het boek daagt de conventionele invalshoeken uit, die de politieke systemen en het bestuur van Afrika uitsluitend bekijken door de lens van falen of incompetentie. In plaats daarvan stellen de auteurs dat de wanorde die heerst in Afrikaanse samenlevingen, niet alleen een gevolg is van ontoereikend bestuur, maar kan dienen als een opzettelijk gecreëerde politiek instrument, welk door verschillende actoren (politici, hun achterban, de elite) wordt gebruikt om macht te behouden of te verwerven.
Chabal en Daloz stellen dat Afrikaanse politieke systemen worden gekenmerkt door een duidelijke vorm van wanorde, die een strategische rol speelt bij het vormgeven van politieke processen. Ze onderzoeken hoe deze wanorde zich onder meer manifesteert via informele netwerken, cliënte-isme, corruptie, uitschakelen van tegenstanders en intellectuelen, en manipulatie van geweld. Door Afrikaanse casestudy’s te analyseren, laten de auteurs zien hoe deze wanorde werkt als een versterkend mechanisme voor individuen, groepen en heersende elites om macht te vestigen en te behouden.
Een voorbeeld dat wordt gegeven, is de studie van informele netwerken en cliënte-isme in Nigeria. Chabal en Daloz onderzoeken hoe politieke actoren in Nigeria informele netwerken gebruiken, gebaseerd op persoonlijke relaties en het uitwisselen van gunsten, om macht te verwerven en te behouden. Ze onderzoeken hoe individuen patronage-netwerken (quitate tu para ponerme yo) bouwen, waar invloedrijke figuren middelen en ondersteuning bieden aan hun klanten in ruil voor loyaliteit en politieke steun.
De auteurs onderzoeken hoe deze informele netwerken en cliëntelistische praktijken vormgeven aan politieke processen en machtsdynamiek in Nigeria. Ze analyseren hoe individuen strategisch door deze netwerken navigeren, allianties vormen en relaties benutten om invloedrijke posities veilig te stellen en toegang te krijgen tot hulpbronnen.
Politici gebruiken chaos of wanorde als politiek instrument in de volgende vormen:
- Afleidingsmanoeuvres: Politici kunnen opzettelijk chaos creëren of conflicten uitlokken om de publieke aandacht af te leiden van interne problemen of impopulair beleid. Door het publieke discours op de chaos te richten, kunnen ze kritiek afwenden en hun macht consolideren.
- Polarisatie en identiteitspolitiek: Politici kunnen bestaande verdeeldheid in de samenleving uitbuiten om de spanningen te vergroten en chaos te creëren. Door verdeeldheid zaaiende retoriek (en disinformatie) te promoten en sociale, etnische of religieuze breuklijnen uit te buiten, kunnen ze hun achterban mobiliseren en hun tegenstanders verzwakken. Herkennen we hier “Nos kontra Nan”, “Ken ta YdK?”, “e Hulandes kier bin manda aki”?
- Autoritaire consolidatie: Sommige politici bevorderen opzettelijk wanorde om de noodzaak van krachtige autoritaire maatregelen te rechtvaardigen. Ze kunnen chaos gebruiken als voorwendsel om burgerlijke vrijheden in te perken, stemmen van de oppositie te onderdrukken en de macht te consolideren onder het mom van handhaving van de openbare orde.
- Verkiezingsmanipulatie: in sommige gevallen kunnen politici tijdens verkiezingsprocessen chaos of wanorde gebruiken om de resultaten te manipuleren. Dit kan inhouden het intimideren van aanhangers van de oppositie, het verstoren van stemprocedures of het zaaien van verwarring en wantrouwen in het verkiezingsproces zelf.
Klinkt dit bekend voor de Curaçaose praktijk? Met name de eerste 3 punten?
De studie benadrukt de brede vertegenwoordiging (volk) en strategische besluitvorming van Afrikaanse politieke actoren, waarbij simplistische verhalen die Afrikaanse samenlevingen afschilderen als passieve slachtoffers van wanorde, de wereld worden uitgeholpen. Dat doet me denken aan een andere quote uit de film de Matrix:
“You have to understand Neo, most of these people are not ready to be unplugged. And many of them are so inured, so hopelessly dependent on the system, that they will fight to protect it”. (The Matrix, 1999).Voor mij gelezen als: de samenleving is geen passief slachtoffer van wanorde, maar een actieve participant (bewust of onbewust) daarin, want ze zijn er afhankelijk van geworden.
WHAT’S THE MESSAGE?
De boodschap in het boek “Africa Works: Disorder as a Political Instrument” is dat wanorde in Afrikaanse samenlevingen moet worden opgevat als een opzettelijk politiek instrument dat door verschillende actoren wordt gebruikt om macht te verwerven en te behouden, in plaats van een louter symptoom van disfunctioneren of incompetentie.
Chabal en Daloz stellen dat wanorde in Afrika geen toeval is, maar specifieke politieke doeleinden dient. Het boek belicht het strategische gebruik van wanorde door individuen, groepen en heersende elites om macht te vestigen en te consolideren.
RELEVANTIE VOOR ONS
Nu onze wekelijkse “bochincha”. Soms zijn er zeker goede punten om over te “bochincheren”, maar vaak is het ook: ”Come on, dit is toch zo op te lossen of hoezo is dit een probleem? Waarom deze show?”. De simpele zielen vallen ervoor, en spelen met racisme is altijd wel raak voor een volk met slavernij en koloniaal verleden.
Zou het zijn dat onze chaos geen “pit” is, maar een “ladder”? Hebben we te maken met onkunde, gebrek aan visie, incompetentie, geen daadkracht op dit eiland? Of kan het zijn dat het gewoon bewust gecreëerde chaos is om bepaalde groepen te bevoordelen? Er zijn zeker individuen en groepen die profijt hebben gehad van de chaos.
Diverse vonnissen die betrekking op door de politiek benoemde actoren, zou daar een indicatie van kunnen zijn. Zo wordt getracht door een Minister om een rechtsprocedure stop te zetten bij de ene zaak, en worden “bekende elite” in een andere rechtszaak ontweken. Het is niet ongewoon dat de broer van een politicus een aannemersbedrijf heeft welke een service contract heeft bij een OverheidsNV, waar een nieuwe directeur is benoemd, na dat z’n voorganger met Bochincha is ontslagen. Of een nieuw opgerichte privaatrechtelijke instelling handig gebruikt maakt van sanering van overheidsschulden door Nederland.
Of plaats ik te veel vertrouwen in de gedachte dat de actoren veel slimmer zijn dan ze zich doen voorkomen, in de chaos waar wij allen dagelijks mee worden geconfronteerd? Is het toch onkunde?
Maar even serieus. Chaos en wanorde brengen vaak aanzienlijke negatieve gevolgen met zich mee voor de maatschappij. Welke type mensen zouden chaos bewust willen creëren? Goed om erover na te denken. Wat het ook moge zijn, feit is dat sommige individuen chaotische situaties kunnen en zullen uitbuiten voor persoonlijk gewin. Het is wel belangrijk om te erkennen dat wanorde ook kan leiden tot lijden, verlies en erosie van de maatschappelijke stabiliteit. Maar de chaos is er elke week weer, met “Heroes and Villians” aan alle kanten. De ene zinkt, de ander klimt en het wiel blijft draaien. Round and round it goes, where it stops nobody knows. “Chaos is a pit for some and a ladder for others”. Wat denk jij?
Tot slot, een passage uit Geniale Anarchie van de bekende schrijver Boeli van Leeuwen. “Wij zijn een volk van ongedisciplineerde, inventieve, natuurlijk begaafde mensen, die op geen enkele manier gebundeld kunnen worden tot een regiment.” De woorden van Boeli van Leeuwen blijken nog steeds van toepassing op het hedendaags Curaçao. Een Geniale Anarchie. En in die chaos, werkt Curacao.
Dieudonne (Neetje) van der Veen is financieel en management bedrijfsadviseur. Zijn werk en ervaring liggen vooral op het gebied van financieel management en structurering van bedrijven in nood en Governance on Planning & Control-cycli.
De heer van der Veen heeft een masterdiploma bedrijfseconomie (Erasmus Universiteit Rotterdam), is Registeraccountant (Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants), CFE (Certified Fraud Examiner) en CICA (Certified Internal Control Auditor).
