E – 18.2 | DE HISTORIE VAN GELD: COMMODITY MONEY EN MUNTEN

In de vorige blog over de historie van geld, heb ik het gehad over “ruilhandel” (barter). In deze blog zal ik stil staan bij 2 andere soorten geld die een revolutie te weeg hebben gebracht, te weten “Commodity-money” en munten.

COMMODITY GELD

Om de beperkingen van ruilhandel op te lossen, schakelden samenlevingen geleidelijk over op “commodity-geld”, zoals graan, vee of edelmetalen, welke een intrinsieke waarde hadden. Een “commodity” is een verzamelwoord voor iets waardevols. De edele metalen, als “commodity”, legden de basis voor de volgende overgang in munten. De echte grote doorbraak kwam met de introductie van munten. Dit laatste zorgde voor een revolutie in handel en economie.

Maar eerst enkele tussenvormen van “commodity-geld”. Door de geschiedenis heen hebben verschillende culturen o.a. schelpen en andere voorwerpen als betaalmiddel gebruikt, lang vóór de komst van metalen munten en papiergeld. De meest gebruikte en langst gebruikte vorm van schelp-valuta, de Cowry Shells. Cowry Shells, vooral die van de Malediven, werden in veel delen van de wereld gebruikt, waaronder Afrika, Azië en de eilanden in de Stille Oceaan. Hun populariteit als betaalmiddel wordt toegeschreven aan hun duurzaamheid, draagbaarheid en opvallende uiterlijk, waardoor ze moeilijk te vervalsen waren.

In Noord-Amerika gebruikten indianenstammen wampum, een betaalmiddel gemaakt van de gepolijste kralen van clamshells, als ruilmiddel. Wampum-kralen werden in patronen op riemen aan elkaar geregen en niet alleen gebruikt voor de handel, maar ook als diplomatieke geschenken, bruidsschatten en voor het vastleggen van belangrijke verdragen en evenementen.

Op het Micronesische eiland Yap werden grote kalkstenen schijven, Rai-stenen genaamd, gebruikt als betaalmiddel. Hoewel ze vanwege hun omvang niet gemakkelijk te vervoeren waren (sommige hadden een diameter van wel 3 meter), vertegenwoordigden ze rijkdom en werden ze gebruikt bij grote transacties. Het eigendom van Rai-stenen werd vaak overgedragen zonder ze fysiek te verplaatsen, maar vertrouwde men in plaats daarvan op mondelinge overeenkomsten binnen de gemeenschap.

In delen van Azië, vooral in Mongolië, Siberië en Tibet, werden samengeperste stenen van theebladeren als betaalmiddel gebruikt. “Theeblokjes” konden worden gebruikt om goederen en diensten te kopen, en hun waarde varieerde afhankelijk van de kwaliteit van de thee. Ze waren duurzaam, gemakkelijk deelbaar en consumeerbaar, waardoor ze een praktisch betaalmiddel waren.

Zout, werd als betaalmiddel gebruikt in het oude Rome en in heel Afrika. Metalen voorwerpen, zoals messen en schoppen werden gebruikt in het oude China, vóór het wijdverbreide gebruik van metalen munten.

Deze voorbeelden illustreren de diversiteit en vindingrijkheid van menselijke samenlevingen bij het selecteren van waardevolle voorwerpen voor gebruik als betaalmiddel.

MUNTEN

De eerste bekende munten werden rond 600 BC geslagen in het koninkrijk Lydia (nu onderdeel van Turkije). Deze vroege munten waren gemaakt van electrum, een natuurlijke legering van goud en zilver, en voorzien van officiële merktekens om hun zuiverheid en gewicht te garanderen.

De belangrijkste motivatie voor de introductie van munten was het vereenvoudigen en standaardiseren van de handel. De variabiliteit en uitdagingen van ruilhandel en commodity-geld maakten een efficiënter systeem noodzakelijk. Munten boden een consistente waarde, waardoor transacties eenvoudiger en betrouwbaarder werden.

Vroege munten omvatten het gebruik van geavanceerde munttechnieken. De (gecentraliseerde) autoriteiten gebruikten stempels om ontwerpen op metalen schijven af te drukken, waardoor uniformiteit in gewicht en waarde werd gegarandeerd. Dit proces diende ook als een vroege vorm van “branding” (het maakt het uniek: denk alvast aan cryptografie) en het opbouwen van vertrouwen onder gebruikers.

Munten hadden een aanzienlijke impact op de sociale en economische structuren. Ze vergemakkelijkten handel en commercie op grotere schaal, droegen bij aan de ontwikkeling van markten en maakten het vergaren van rijkdom op nieuwe manieren mogelijk. Munten speelden ook een rol bij de uitbreiding van naties, omdat ze hielpen bij het standaardiseren van economieën in uitgestrekte gebieden.

In tegenstelling tot commodity-geld waren munten draagbaar, duurzaam en konden ze gemakkelijk in kleinere eenheden worden verdeeld, waardoor hun nut als ruilmiddel werd vergroot.

De standaardisatie van valuta hielp de geschillen over de waarde van transacties te verminderen en de efficiëntie van de handel te vergroten, zowel lokaal als internationaal.

De introductie van munten heeft ook bijgedragen aan de ontwikkeling van complexere economische systemen, waaronder het bankwezen, de kredietverlening en de investeringen. Het maakte ook het heffen van belastingen en het creëren van staatskas mogelijk, waardoor de rol van gecentraliseerde overheden in de economie verder werd versterkt. Revolutionair “indeed”.

Met de komst van munten kwam ook de uitdaging van counterfeit money. Autoriteiten moesten voortdurend innoveren om de integriteit van hun munt te beschermen, wat leidde tot vooruitgang in de munttechnologie en veiligheidskenmerken (trek een vergelijk naar cryptografie).

Regeringen verminderden soms het edelmetaalgehalte in munten om de uitgaven te financieren, wat leidde tot inflatie en verlies van vertrouwen. Deze praktijk benadrukte de noodzaak van regelgevend toezicht (w.o. een centrale bank) en budgettaire verantwoordelijkheid.

De introductie van munten vormde een keerpunt in de economische geschiedenis, legde de basis voor moderne financiële systemen en veranderde de benadering van handel, rijkdom en economische organisatie in de menselijke samenleving fundamenteel.

Met munten werd een gestandaardiseerd ruilmiddel geïntroduceerd, waardoor de handel binnen en tussen naties werd vergemakkelijkt. Deze standaardisatie hielp de transactiekosten en onzekerheden die gepaard gaan met ruilsystemen, te verminderen, waardoor efficiëntere en uitgebreidere handelsnetwerken mogelijk werden.

Met munten werd het gemakkelijker om rijkdom te vergaren, op te slaan en over te dragen, wat leidde tot een toename van spaargeld en investeringen. Dit stimuleerde op zijn beurt de economische activiteiten, van lokale markten tot handelsroutes over lange afstanden zoals de Silk-road, waardoor de welvaart werd vergroot.

Het slaan van munten was doorgaans een door de staat gecontroleerde activiteit, waardoor naties meer controle over hun economieën konden uitoefenen. Door munten uit te geven kunnen staten het geldaanbod reguleren, de inflatie beheersen en hun economieën stabiliseren.

Munten maakten het mogelijk om belastingen en heffingen systematischer te innen, wat een cruciale bron van inkomsten voor de staat vormde. Deze inkomsten speelden een belangrijke rol bij de financiering van openbare werken, militaire expedities en de uitbreiding van naties.

Munten droegen vaak afbeeldingen van heersers, goden of staatssymbolen en dienden als krachtige instrumenten voor propaganda en de verspreiding van politieke boodschappen. Ze waren een middel om de legitimiteit van heersers te doen gelden, overwinningen te vieren of staatsideologieën te promoten.

Terwijl munten ook buiten hun oorspronkelijke natie circuleerden, faciliteerden ze culturele uitwisselingen. De ontwerpen en inscripties op munten verspreiden ideeën, religieuze overtuigingen en artistieke stijlen over regio’s, wat bijdraagt aan de culturele integratie van diverse volkeren.

Dankzij het vermogen om munten te slaan, konden naties de strijdkrachten effectiever mobiliseren en ondersteunen. Munten vormden een betrouwbare methode voor het financieren van campagnes, het betalen van soldaten en het verkrijgen van voorraden, waardoor staten met geavanceerde monetaire systemen een strategisch voordeel kregen ten opzichte van staten zonder.

Het gebruik van munten maakte het ook mogelijk om huurlingenlegers in te zetten. Naties als Rome vertrouwden op huurlingen om hun leger aan te vullen, waarbij ze munten gebruikten als een universele betaling die werd geaccepteerd ongeacht de afkomst van een soldaat.

Het wijdverbreide gebruik van munten bracht nieuwe economische uitdagingen met zich mee, waaronder inflatie en waardedaling van de munt. Naties moesten strategieën ontwikkelen om deze problemen het hoofd te bieden, zoals het opnieuw uitgeven van munten om namaak tegen te gaan.

De introductie van munten droeg bij aan sociale stratificatie (lees: klassen), omdat rijkdom gemakkelijker kon worden gekwantificeerd en vergaard (denk weer aan opslaan van vermogen). Dit had vergaande gevolgen voor de sociale structuren, waardoor de kloof tussen arm en rijk groter werd en de traditionele manier van leven veranderde.

Muntgeld heeft naties fundamenteel getransformeerd, waardoor de economische groei werd bevorderd, de staatsmacht werd vergroot en culturele verbindingen werden bevorderd. De introductie ervan was een sleutelfactor in de opkomst en uitbreiding van naties. “Money talks and makes the world go round”.

Munten hebben dus gezorgd voor een revolutie. In mijn volgende blog ga ik verder in op de transitie naar papiergeld, fiat en elektronisch betaalverkeer, waarna ik uiteindelijk uitmond bij digital currency.

Dieudonne (Neetje) van der Veen is financieel en management bedrijfsadviseur. Zijn werk en ervaring liggen vooral op het gebied van financieel management en structurering van bedrijven in nood en Governance on Planning & Control-cycli.

De heer van der Veen heeft een masterdiploma bedrijfseconomie (Erasmus Universiteit Rotterdam), is Registeraccountant (Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants), CFE (Certified Fraud Examiner) en CICA (Certified Internal Control Auditor).