In mijn vorige “Economie-blog (E-7)”, heb ik het gehad over de productiefactor “Kapitaal” doelende op zowel “kapitaalgoederen” als “geld”. Voordat ik overstap op de laatste productiefactor “Ondernemerschap”, wil ik nog een stil staan bij de termen “Kapitaal, “kapitalisme” en ook “ rechtstaat” welke er nauw verbonden mee is. Alhoewel het verband tussen kapitalisme en rechtstaat logisch lijkt, staan we daar veelal niet bij stil. Een goed functionerende rechtstaat is voorwaardenscheppend voor een effectief kapitalistisch systeem.
De ontwikkelingseconoom Hernando de Soto staat stil bij de relatie tussen kapitalisme (en met name het stimuleren van kapitaal) en rechtstaat. Er zijn ook andere economen met soortgelijke ideeën voor een vollediger beeld.
Waarom de Soto? Omdat hij een interessante, veelal over het hoofd geziene, invalshoek heeft voor wat betreft “Recht” en “Kapitaal” en daarmee nauw verbonden het kapitalisme. Een tweede reden is omdat ik verbanden zie met de Curaçaose informele economie.
Anyway, de relatie tussen economie en rechtstaat is zichtbaar gemaakt in onderstaande grafiek. De grafiek is afkomstig uit de harvard business review (https://www.hblr.org/2020/11/economic-growth-income-inequality-rule-of-law/).
Algemeen conclusie: Hoe sterker/beter de rechtstaat, hoe hoger het Bruto Nationaal Product.
HERNANDO DE SOTO
Hernando de Soto is een Peruaanse ontwikkelingseconoom die bekend is geworden om zijn werk over de informele economie en eigendomsrechten. In zijn beroemdste boek, “The Mystery of Capital”, betoogt De Soto dat de sleutel tot economische ontwikkeling in ontwikkelingslanden, het formaliseren van eigendomsrechten voor de armen (ik voeg erbij: ongedocumenteerden) is, omdat ze vaak informele eigendomsaanspraken hebben, die niet wettelijk erkend zijn. De Soto beweert dat dit, hen in staat stelt hun eigendom bijvoorbeeld te gebruiken als onderpand voor leningen, wat hen op hun beurt in staat stelt om in een eigen bedrijf te investeren en hun levensonderhoud te verbeteren. Maak dus ondernemers van hen door eigendomsrechten beter te regelen. Iedereen zal werken aan zijn eigen belang en vooruitgang, met de middelen die tot zijn beschikking (in eigendom) staan. Dat laatste is één van de kenmerken van kapitalisme. Maak die “beschikking” dus mogelijk, is de Soto’s advies.
Het gaat er dus met name om dat rechtsregeling en rechtsbescherming rondom eigendom geregeld moeten zijn om economische bedrijvigheid te duwen.
De Soto pleit ook voor vereenvoudiging van regelgeving en bureaucratie om het voor mensen gemakkelijker te maken om bedrijven te starten en te exploiteren. Denk aan de wel bekende “red tape”. De Soto is niet de eerste, en ook niet de laatste econoom die een verband legt tussen recht (of rechtstaat) en economie. De twee gaan samen; hoe beter de rechtstaat, hoe beter de economie, uiteraard afhankelijk van hoe we ermee omgaan (Governance). “Systems and structures are as good as people using them”.
Nu is het ook niet weer zo slecht geregeld op Curaçao met eigendomsrechten, maar toch is de (formele) economie niet bloeiend op dit eiland en is de informele economie groot. Deels heeft dat te maken met Recht en (gepraktiseerde) Governance, wat kapitaal niet makkelijk (naar het eiland) aantrekt, maar we kunnen ook constateren dat er grote stukken braakliggend terrein en onbewoonde huizenzijn, waarvan voor een deel, disputen over bestaan v.w.b. eigendomsrecht. Dit laatste is zeker van toepassing bij armere en grotere families op het eiland, bij erfrecht kwesties en onverdeelde boedels, en bij ongedocumenteerden. Er is voldoende rechtspraak over onderverdeelde boedels op Curaçao. Aan de ene kant betekent het dat het recht “het kan regelen”, maar aan de andere kant gaat het ook vaak om langdurige overdeelde boedels (en dus een landurig onproductieve productiefactor).
Ik zoek zelf ook een vergelijk, vooral bij de vele ongedocumenteerden, naast de armen, op dit eiland, die geen eigendom hebben om te exploiteren, en dus ook in hetzelfde mandje vallen. De “illegaliteit” houdt ze in een informeel circuit, maar beperkt ook de potentie van bedrijvigheid.
De Soto stelt dat door het formaliseren van eigendomsrechten, een enorm potentieel voor economische groei zou kunnen ontstaan. Verder suggereert hij dat de oplossing voor armoede in ontwikkelingslanden niet meer hulp is, maar eerder een focus op het creëren van veilige eigendomsrechten, het vereenvoudigen van regelgeving en bureaucratie, en het bevorderen van ondernemerschap.
In een breder kader gaat het eigenlijk om een goed functionerende rechtstaat. Deze is de basis voor rechtvaardigheid, kansen, vrede, ontwikkeling, een verantwoordelijke regering en respect voor fundamentele rechten. Onderzoek toont aan dat de rechtsstaat samenhangt met hogere economische groei, meer vrede, minder ongelijkheid, betere gezondheidsresultaten en meer onderwijs. Allemaal goede ingrediënten voor productieve productiefactoren. Wetten horen voor duidelijkheid te zorgen.
WAAROM ZIJN EIGENDOMSRECHTEN ZO BELANGRIJK?
Eigendomsrechten zijn belangrijk voor het functioneren van het kapitalisme, omdat ze individuen en bedrijven een modus bieden om middelen, zoals land, kapitaal en intellectueel eigendom, te bezitten en te exploiteren/managen. Dit eigendom stelt individuen en bedrijven in staat om beslissingen te nemen over het gebruik van deze (eigen) middelen (het is tenslotte van hen) om rijkdom te creëren en economische groei te genereren. Zonder duidelijke en afdwingbare eigendomsrechten zou het voor individuen en bedrijven moeilijk zijn om investeringen veilig te stellen en lange termijnplannen te maken, wat de economische groei zou kunnen belemmeren. Ik maak het in de praktijk al te vaak mee dat als een actief geen eigendom is, er niet (voldoende) in wordt geïnvesteerd. “Mi no ta hinka sen den algu ku no ta dimi”.
ESSENTIE VAN HET KAPITALISME
De essentie van het kapitalisme (waar overigens verschillende sub-vormen van bestaan) is een economisch systeem waarin particulieren en bedrijven, de productiemiddelen (in eigendom) bezitten en exploiteren. Ze opereren dan in een markteconomie waarin goederen en diensten worden uitgewisseld door middel van vrijwillige handel. De prijzen van goederen en diensten worden bepaald door vraag en aanbod en de winsten of verliezen van bedrijven zijn het resultaat van marktomstandigheden en natuurlijk eigen handelen. De rol van de overheid in een kapitalistisch systeem is doorgaans veelal beperkt tot o.a. het beschermen van eigendomsrechten en het afdwingen van contracten, in plaats van het actief sturen of plannen van de economie. Kapitalisme heeft als doel, het creëren van rijkdom en het genereren van economische groei door efficiënt gebruik van middelen en stimulansen voor innovatie en investeringen. Je moet wel eigenaar zijn van de middelen om optimaal de vruchten van het kapitalisme te plukken.
TERUG NAAR HERNANDO DE SOTO
Willen we in een kapitalistisch systeem welvaart en groei creëren, dan moeten we stil staan bij het deugdelijk regelen van rechten, w.o. eigendomsrechten over productiefactoren zoals Land en Kapitaal en overige wet- en regelgeving. Terwijl we het daar niet over eigendomsrechten hebben, moeten we voor productiefactor “Arbeid” voor duidelijke arbeidswetgeving hebben. Het komt er dus op neer dat wet- en regelgeving duidelijk en transparant moeten zijn.
Op Curaçao is de informele economie redelijk groot. Dit konden we duidelijker zien tijdens de Coronapandemie en dan met name tijdens de lockdowns. Het aantal aanmeldingen voor financiële steun bij de SOAW (meer dan 6,000 mensen), gaf een indicatie van het aantal mensen dat in nood zat (en ook geen aantoonbaar werk hadden), naast informatie welke we al hebben zoals van het aantal onderstand trekkers. Ook is meer dan 7,200 voedselpakket-steun verzocht, wat ook een indicatie is van armoede.
Een informele economie is een economie waarin economische transacties plaatsvinden buiten het formele wettelijke en regelgevende kader van de staat. Hoewel het voor sommige mensen een bron van inkomen en werkgelegenheid is, mist het vaak de bescherming en voordelen die worden geboden aan individuen en bedrijven die binnen de formele economie opereren.
Eén van de belangrijkste nadelen van een informele economie is, dat deze vaak wordt geassocieerd met een gebrek aan wettelijke erkenning van eigendomsrechten. Hierdoor is het voor individuen moeilijk is om hun eigendom te gebruiken als onderpand voor leningen en investeringen. Dit kan de economische groei beperken en de armoede in stand houden.
Een informele economie mist ook vaak de bescherming en voordelen die worden geboden aan individuen en bedrijven die binnen de formele economie opereren, zoals arbeidswetgeving, sociale zekerheid en toegang tot krediet. Dit kan het voor individuen moeilijk maken om hun levensonderhoud te verbeteren en waardoor ze in een cirkel van armoedeblijven leven.
De informele economie genereert bovendien geen belastingen voor de overheid, om te gebruiken voor openbare goederen en diensten. Deze informele econome neemt ook geen deel aan het regulerings- en inspectieproces, wat kan leiden tot negatieve effecten op de gezondheid, veiligheid en het milieu.
Samenvattend kan een informele economie negatieve gevolgen hebben, omdat er geen wettelijke erkenning is van eigendomsrechten en ookgeen bescherming en voordelen zijn die worden geboden aan individuen en bedrijven die binnen de formele economie opereren. Bovendien draagt het ook niet bij aan de inkomsten en regulering van de overheid.
RELEVANTIE VOOR ONS ?
Hoe zouden we de informele economie kunnen formaliseren? Dit kan met de volgende stappen,op basis van observaties van de Soto en meerdere economen:
- Wettelijke bescherming bieden aan werknemers en bedrijven, waaronder eigendomsrechten;
- Het identificeren en registreren van informele bedrijven en werknemers;
- Het implementeren van belasting- en regelgevingssystemen;
- Toegang verlenen tot financiële diensten en krediet op een meer inclusieve manier;
- Het aanbieden van training- en opleidingsprogramma’s om vaardigheden te verbeteren;
- Een gunstig ondernemingsklimaat creëren door infrastructuurontwikkeling (wegen, zee- en luchthavens, telecommunicatie, elektra, water, bouw, etc);
- Aanmoediging van de acceptatie van technologie en innovatie.
Deze stappen hebben tot doel informele bedrijven te integreren in de formele economie, hun concurrentievermogen te verbeteren en hun bijdrage aan economische groei en het scheppen van banen, te vergroten.
In hoeverre houden we rekening met dit soort samenhang in ons economisch beleid op Curacao? Ik herhaal: Het zou wie dan ook die op die beleidsstoel zit, sieren om kundig om te gaan met economisch leidinggeven, het heeft namelijk consequenties”. Economie raakt alles.
