E – 18.3 PAPIER GELD, DE GOUDEN STANDAARD EN FIAT
Deze blog is een continuering van mijn vorige blog (E-18.2 | Commodity Money en munten) welke ging over de historie van geld, en in het bijzonder de evolutie van geld: Van ruilhandel tot munten. In deze blog wijd ik uit over de volgende evolutie (revolutie) van geld: Papiergeld.
Hoewel munten een fundamenteel aspect van monetaire systemen bleven, leidden de behoefte aan grotere coupures en het ongemak van het vervoeren van grote hoeveelheden metaal tot de adoptie van papiergeld, dat een waarde vertegenwoordigde die ondersteund werd door munten of edelmetaalreserves. Een belangrijk initieel kenmerk van papiergeld was dus dat het “gebacked” was door munten en edelmetaalreserves. Denk hierbij aan de gouden-standaard, welke gold tot de Bretton Woods afspraken.
PAPIERGELD EN BANKIEREN
De uitvinding van papiergeld, eerst als schuldbekentenissen of promessen, zorgde voor een verdere transformatie van de handel. Deze evolutie was nauw verbonden met de opkomst van banken, die een cruciale rol speelden bij het uitgeven van geld, het opslaan van rijkdom en het faciliteren van transacties op grotere schaal.
Het vroegst bekende gebruik van papiergeld is terug te voeren op China tijdens de Tang-dynastie (618-907 n.Chr.), met verdere ontwikkeling in de Song-dynastie (960-1279 n.Chr.). Kooplieden begonnen promessen uit te geven om het omslachtige transport van zware munten over lange afstanden te vermijden. Deze promessen (bankbiljetten) waren beloften aan de bezitter om de waarde ervan in munten te betalen.
Tegen de 11e eeuw was de Chinese regering begonnen met het uitgeven van officieel papiergeld, waarbij ze de voordelen van papier ten opzichte van metalen munten voor economisch beheer inzag. Deze innovatie verspreidde zich via het Mongoolse Rijk en later naar Europa.
Europa zag de geleidelijke adoptie van papiergeld vanaf de 17e eeuw, met opmerkelijke voorbeelden zoals de uitgifte van bankbiljetten door de Bank of England. Het gemak en de voordelen van papiergeld werden erkend, wat leidde tot een wijdverbreid gebruik ervan. Laten we even stilstaan bij de belangrijkste voordelen van papiergeld.
VOORDELEN VAN PAPIERGELD
- Gemak en draagbaarheid. Papiergeld was veel lichter en gemakkelijker te vervoeren dan metalen munten, vooral voor grote transacties. Dit gemak vergemakkelijkte de handel, zowel nationaal als internationaal, en was vooral gunstig voor kooplieden en handelaars.
- Economische flexibiliteit. De introductie van papiergeld gaf regeringen en centrale autoriteiten meer flexibiliteit bij het beheersen van de geldhoeveelheid. In tegenstelling tot munten, die beperkt waren door de beschikbaarheid van edele metalen, kon papiergeld worden uitgegeven als reactie op de behoeften van de economie (in afwijking van het gouden standaard).
- Bevordering van handel en bankwezen. Papiergeld speelde een cruciale rol in de ontwikkeling van moderne banksystemen. Banken konden bankbiljetten uitgeven die werden gedekt door deposito’s van munten of edelmetaal, wat leidde tot de groei van een meer geavanceerde en uitgebreide financiële infrastructuur.
THE GOLD STANDARD
De gouden standaard, een monetair systeem waarbij de valutawaarde van een land direct gekoppeld is aan goud, bood een stabiel maar inflexibel economisch raamwerk. Hoewel het een universele maatstaf voor waarde bood en de inflatie onder controle hield, beperkte het ook de economische groei en de aanpassing aan economische schokken.
Om vertrouwen in papiergeld te wekken, hebben veel landen de gouden standaard aangenomen, waarbij de waarde van hun munt aan een specifieke hoeveelheid goud werd gekoppeld. Dit systeem bleef bestaan tot het midden van de 20e eeuw, toen het grotendeels werd verlaten ten gunste van fiatgeld.
Naast de voordelen van papiergeld, zijn er echter ook nadelen/uitdagingen. Het gemak van het drukken van papiergeld bracht ook het risico van inflatie met zich mee, vooral als er te veel geld werd uitgegeven zonder voldoende steun in goud of zilver (denk hierbij aan de COVID-stimuleringsmaatregelen). Het behouden van het vertrouwen van het publiek in de waarde van het papiergeld, werd een prioriteit voor regeringen.
Het risico op vervalsing nam toe met de adoptie van papiergeld. Pogingen om vervalsers te bestrijden hebben geleid tot vooruitgang in de printtechnologie, waaronder ingewikkelde ontwerpen, watermerken en andere beveiligingskenmerken.
FUNCTIES EN KENMERKEN VAN GELD
We hebben inmiddels een paar soorten geld besproken. Het is tijd om stil te staan bij de functies en kenmerken van geld, nu we bij de meer herkenbare vormen zijn beland. Geld heeft tenminste drie primaire functies nl.: een ruilmiddel, een rekeneenheid en een oppotmiddel van waarde. De effectiviteit ervan hangt af van verschillende kenmerken zoals: duurzaamheid, draagbaarheid, deelbaarheid, uniformiteit, beperkt aanbod en aanvaardbaarheid. Deze eigenschappen zorgen ervoor dat geld op efficiënte wijze de handel en economische activiteiten kan faciliteren.
FIAT GELD EN DE TOEKOMST
Modern papiergeld is grotendeels fiatgeld, wat betekent dat het niet (direct) wordt ondersteund door fysieke grondstoffen, maar eerder door de verklaring van de overheid dat het waarde heeft. Het is dus gebaseerd op vertrouwen. De overgang van munten naar papiergeld markeerde een diepgaande verandering in het economische en financiële landschap en vormde de weg voor de complexe monetaire systemen die we vandaag de dag zien.
Fiatgeld is valuta die door een overheid als wettig betaalmiddel is aangemerkt, maar die niet wordt ondersteund door fysieke goederen zoals goud of zilver. In plaats daarvan komt de waarde ervan voort uit het vertrouwen dat mensen hebben in de stabiliteit van de uitvaardigende regering. De belangrijkste kenmerken zijn onder meer het vermogen om te fungeren als waarde-opslag-middel, ruilmiddel en rekeneenheid.
De moderne wereld opereert grotendeels op basis van een fiatstandaard, waarbij valuta’s niet worden ondersteund door fysieke activa, maar door de stabiliteit en economische prestaties van de uitgevende overheid. De waarde van fiat-geld is gebaseerd op vertrouwen en wettelijke bepalingen, die een grotere flexibiliteit in het monetaire beleid bieden, maar ook zorgvuldig beheer vereisen om inflatie te voorkomen. Laat dat even inzinken, want dit laatste is ook één van de argumenten tegen crypto (there is no underlying value).
De verschuiving van op “commodity” gebaseerde valuta naar fiat-geld markeerde een significante evolutie in het monetaire beleid, waardoor overheden meer controle over hun economieën kregen. Deze transitie werd gedreven door de behoefte aan meer aanpasbare en flexibele financiële systemen, vooral in het licht van economische crises en de eisen van de groeiende wereldhandel. Commerciële en Centrale Banken kregen hiermee een nog prominentere plaats in onze samenleving. Het maakte acties zoals “quantitative easing” en “quantitative tightening” mogelijk om de economie fundamenteel te beïnvloeden. Denk ook hier weer aan de recente COVID-stimuleringsmaatregelen.
Fiat heeft vele voordelen, dat geef ik toe, maar ook diverse nadelen.
Fiat-geld geeft Centrale Banken de mogelijkheid om de geldhoeveelheid te beheersen door middel van monetair beleid, inclusief rentetarieven en open-markttransacties. Deze flexibiliteit kan de inflatie, de werkloosheid en de economische groei helpen beheersen (maar ook averechts beïnvloeden).
De flexibiliteit van fiat-geld brengt echter een groter risico van inflatie met zich mee als er te veel geld wordt bijgedrukt. Historische voorbeelden van hyperinflatie hebben de potentiële nadelen van fiat-valuta’s aangetoond als ze niet verstandig worden beheerd.
De waarde van fiat-geld hangt af van het vertrouwen in het economische management van de uitgevende overheid. Politieke instabiliteit of een slecht economisch beleid kunnen de waarde van het geld ondermijnen, wat kan leiden tot waardevermindering en koopkrachtverlies.
DIGITAAL: DE TOEKOMST VAN FIAT-GELD
De toekomst van fiat-geld is steeds “digitaler”. Met de opkomst van online bankieren, digitale portemonnees en betaalapps komt fysiek contant geld steeds minder voor bij dagelijkse transacties. Naarmate handel digitaliseert, digitaliseert geld mee. Deze digitale transformatie biedt gemak en efficiëntie, maar roept ook zorgen op over privacy, veiligheid en toegang.
Als reactie op de proliferatie van crypto-currencies en de digitalisering van de economie, onderzoeken of ontwikkelen veel Centrale Banken CBDC’s (Central Bank Digital Currencies). Deze digitale valuta zijn bedoeld om de voordelen van fiat-geld te behouden en tegelijkertijd gebruik te maken van blockchain-technologie voor verbeterde beveiliging en transactie-efficiëntie. CBDC’s vertegenwoordigen een potentiële toekomstige richting voor fiat-geld en bieden een door de staat gesteunde digitale valuta die het beste van twee werelden combineert. EN DAT NOG ALLEMAAL GECENTRALISEERD.
De opkomst van cryptocurrencies vormt zowel een uitdaging als een kans voor fiat-valuta’s. Hoewel crypto voordelen biedt op het gebied van decentralisatie en mondiale transacties, blijven de volatiliteit en onzekerheden op het gebied van de regelgeving, een probleem. In de toekomst kan de concurrentie tussen fiat-geld en cryptocurrencies toenemen, wat mogelijk kan leiden tot innovatieve hybride valutamodellen. En dat wordt mijn volgende blog over dit onderwerp.
Dieudonne (Neetje) van der Veen is financieel en management bedrijfsadviseur. Zijn werk en ervaring liggen vooral op het gebied van financieel management en structurering van bedrijven in nood en Governance on Planning & Control-cycli.
De heer van der Veen heeft een masterdiploma bedrijfseconomie (Erasmus Universiteit Rotterdam), is Registeraccountant (Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants), CFE (Certified Fraud Examiner) en CICA (Certified Internal Control Auditor).